سارا زندوکیلی؛ دانشجوی کارشناسی ارشد عکاسی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
تارنماهای شبکه‌ی اجتماعی، از جمله ابزارهای رسانه‌ای دوره‌ی وب 2 هستند که با تبدیل شدن به رسانه‌های شخصی بسیار پرنفوذ و پرطرفدار با تأثیرگذاری متقابل در وجوه مختلفن‌اآ زندگی مجازی و واقعی افراد، همواره یکی از سوژه‌های جنجالی و بحث‌برانگیز سال‌های اخیر بوده‌اند. امروزه این شبکه‌ها، به دلیل اینکه تبدیل به مخازن بزرگی از انواع فراورده‌های فرهنگی (Cultural Artifacts) از قبیل نوشتارها، عکس‌ها، فیلم‌ها و دیگر داده‌های تصویری و غیر تصویریِ متعلق به کاربرانشان شده‌اند، عرصه‌های پژوهشی مهمی در حوزههای مختلف دانش بشری محسوب می‌شوند؛ از جمله حوزههای مطالعاتی میان‌رشته‌ای، همچون جامعه‌شناسی تصویری (Visual Sociology) که از ارتباط دوسویه‌ی هنرهای تصویری و علوم جامعه‌شناختی نشأت گرفته، به تبیین رابطه‌ی عناصر تصویری با زندگی اجتماعی می‌پردازد. این حوزه شامل مطالعه‌ی انواع مواد تصویری، از جمله گونه‌های تصویری تولید شده در جوامع به عنوان بخشی از فرهنگ آن‌هاست. در این پژوهش، بررسی این گونه‌های تصویری در فضای جامعه‌ی مجازی و در میان عکس‌های شخصی‌ای صورت می‌گیرد که کاربران تارنماهای شبکه‌ی اجتماعی با دیگران به اشتراک می‌گذارند.
مفهومی که در این مطالعه از اصطلاح عکس شخصی مدنظر است، شامل پرتره‌های فردی (استودیویی یا غیراستودیویی) رایج در بین عموم مردم و عکس‌های یادگاری آن‌ها می‌شود. به‌علاوه سایر عکس‌ها و تصاویری که گاه کاربران به‌جای تصاویر اصلی یا شناسایی پرونده‌های خود در شبکههای اجتماعی به کار می‌برند، به دلیل «کارکرد شخصی و هویتی پیدا کردن» آن‌ها، تحت همین عنوان مورد بررسی قرار می‌گیرند.
همان‌گونه که در فضای مادی غالباً نخستین تصویری که در برخورد با افراد ناآشنا در ذهن بیننده‌ی درگذر ساخته می‌شود، به واسطه‌ی هیأت ظاهری آن‌هاست، در فضای مجازی نیز، عکس‌های شخصی مشابه چنین اثری را دارند. اما تأثیر آن‌ها در سطح باقی نمی‌ماند. این عکس‌ها ابزارهایی با قابلیت خوانش عمیق‌تر و کاوش دقیق‌ترند. عکس‌های شخصی و روزمره‌ی افراد که به یکباره از درون آلبوم‌های سنتی و نیز پوشه‌های رایانه‌های خانگی وارد عرصه‌ی بی‌مرز شبکه‌ی جهانی می‌شوند و مخاطبانِ (بالقوه) بی‌شماری می‌یابند، قطعاً واجد اطلاعاتی ارزشمند از لایه‌های درونی‌تر فرهنگِ (حداقل) طبقه‌ی خاصی از افراد هر جامعه‌اند. همچنین تغییر محمل نمایش و خوانش این عکس‌ها از فضای مادی به فضای مجازی و اجتماعات آنلاین، دگرگونی‌های قابل توجهی را در کارکردهای اجتماعی آن‌ها در پی داشته است. این دگرگونی‌ها مظهر و نمود تصویری تحولات فرهنگی‌ای است که حاصل مراودات مجازی افراد در عصر رسانه‌های نو به‌شمار می‌رود. در این پژوهش، تغییرات کارکردهای اجتماعی عکس‌های شخصی کاربران که در اجتماعات مجازی به اشتراک گذاشته می‌شوند، در سه بعد هویتی، ارتباطی (تعاملی) و یادمانی مورد تحلیل قرار می‌گیرد.