الهام باباگلی
نگاهی به عکس های فرهاد ورهام*
نمايشگاه عکس های فرهاد ورهرام با عنوان «مترسک» شامل سی قطعه از عکس های اين مستندساز، عکاس، فیلمبردار و محقق است. ورهرام با اشاره به اسامی گوناگون مترسک در نقاط مختلف ايران، مي نويسد : «از سال های دور تنوع نام، البسه و صورت و قدوقواره ی مترسک ها نظرم را به خود جلب کرده بود». اين تنوع به خوبی در آثار به نمايش در آمده مشاهده می شود.
عکس ها با لنز وايد 18 ميلی متری و به صورت آنالوگ از دهه ی 70 تهيه شده اند. عکاسی با لنز وايد، علاوه بر اين که مترسک ها را دچار اعوجاج کرده است، به ما امکان می دهد محيط اطراف و نشانه هايي از منطقه ی جغرافيايي مترسک ها را ببينيم. ورهرام در کاتالوگ نمايشگاه خود می نويسد: «حاصل کار به نظرم هميشه ترسناک است. مترسک ها در هر شکل و وضعيتی پيغام رسان ترس و واهمه بوده اند.». اما آن چه در آثار او به چشم مي آيد، نه ترس و واهمه، بلکه انعکاس فرهنگ و شرايط اجتماعی ساکنان هر منطقه در شخصيت اين مترسک ها است.
در یکی از عکس ها، مترسک پيراهن بلند بنفش رنگی به تن دارد و در کنار مزرعه ای، نزديک به تپه ای سر سبز، در هوايي ابری ايستاده است. نور کم کنتراست صحنه با پيراهن، که باد آن را به حرکت درآورده، هم خوانی دارد. کنتراست تصوير هم در نور و هم در رنگ، کاملاً به کمک درک شرايط اقليمی می آيد.
اما در عکسی دیگر، مترسکی در کنار درخت نخلی ايستاده است و آفتاب با شدت بر او می تابد. مترسک پوشش چندانی بر تن ندارد. بر خلاف عکس قبلی، تکه پارچه هایی کهنه بر او پوشانده شده است، که به صيادان سنتی مرواريد خليج فارس شباهت دارد: لاغر اندام و آفتاب سوخته با لباس هايي مندرس.
تعداد عکس ها برای نشان دادن تنوع فرم ظاهری مناسب است. اما تبديل نگاتيو به فايل ديجيتال و چاپ روي کاغذ عکاسی، کيفيت آثار را پایین آورده است. اين عمل باعث به وجود آمدن نقاط رنگی ريزی به خصوص در آسمان شده است، که چشم را آزار مي دهند. هم چنين شيشه های قاب ها فضای نمايشگاه را منعکس و ديدن آثار را مشکل مي کنند.
استفاده از لنز واید اطلاعاتی از محیط جغرافیایی، تنوع آب و هوایی و پوشش گیاهی مناطق مختلف ایران به ما می دهد. لباس های اهالی هر منطقه را هم می توان در پوشش مترسک ها دید. حاصل سال ها فعاليت ورهرام در عرصه ی تحقيق و ساخت فيلم های مستند در اين نمايشگاه کاملاً مشهود است. با اينکه موضوع آثار برخلاف فيلم هايش به نظر جدا از جامعه ی انسانی است، مترسک ها در آن شخصيت های انسانی پيدا کرده و به موضوع اثر مستند تبديل شده اند. در این مجموعه، مترسک ها ترسناک نیستند، بلکه نشانه ای هستند از فرهنگ و شرایط اقلیمی مردم مناطق مختلف ایران.