معصومه آقایی
پایان نامه کارشناسی ارشد ولی الله سابقی سارویی/دانشگاه هنر
تاریخ دفاع: بهمن 90
استاد راهنما: پروین طاعی
مجموعه شیشه های من پایان نامه عملی کارشناسی ارشد ولی اله سابقی سارویی است که ” در یک فرآیند از آنِ‌خودسازی عکس‌های تاریخی ایران را دوباره برروی شیشه منتقل کرده است.”[1]
از آن خود سازی در اواخر دهه 70 میلادی و با کارِ گروهی از هنرمندانِ اغلب امریکایی ،که به نام نسل تصویر شناخته می‌شوند مطرح شد. هنرمندانی چون ریچارد پرینس و شری لواین . نسلی که رسانه های گروهی از کودکی در زندگی آن ها حضور داشت و این هنرمندان نیز ، اغلب از تصاویر رسانه هایی چون تلویزیون و تبلیغات، به عنوان ماده خام آثار خود بهره می‌بردند. به زعم آنها از آنجا که رسانه‌ها درک ما را از واقعیت می سازند ،دلالت گری تصاویر رسانه ای از خود واقعیت بیشتر است. از آن خود سازی با نقل قول از رسانه ها و آثار هنری، ارزش های طبیعی سازی شده را زیر سوال می‌برد ، با تکرار ، توجه دوباره مخاطب را به اثر و پیام مورد نظرِ هنرمندِ از آن خود ساز جلب می‌کند و اصالت اثر هنری را که از مفاهیم مهم مدرنیستی است به چالش می‌کشد. کپی‌کردن و بکاربردن شیوه‌ها و فرم‌های آثار هنری پیشین، قدمتی به اندازه تاریخ هنر دارد. همه هنرآموزان در آغاز آموختن ،کار خود را با کپی کردن از آثار دیگران شروع می‌کنند. تقلیدی که در کار هنرمندان بزرگ قرن بیستم آگاهانه ادامه می‌یابد. آثار پیکاسو یا ژرژ براک که از اشیاء روزمره ساخته می‌شدند و یا حاضر و آماده های مارسل دوشان. پیکاسو می‌گوید:«هنرمندان خوب کپی می‌کنند، هنرمندان بزرگ می‌دزدند». واژه ی از آن خود سازی نیز بیشتر باری منفی دارد و آگاهانه به همین دزدی در کار هنری اشاره می‌کند. از نظر این هنرمندان اثر هنری اصیل وجود ندارد. بنابراین حق مولف یا مالکیت یک اثر هنری نیز بی معناست. ولی الله سارویی در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به حق مالکیت توجه کرده و کوشیده است با راه و روش از آن خود سازی مساله دشواری دسترسی به عکس های تاریخی را که برای ما طبیعی سازی شده و تا حدی بدیهی به نظر می‌رسد برجسته کرده و زیر سوال ببرد. او منتخبی از عکس های تاریخی دوره قاجار را به صورت نگاتیو روی شیشه برگردانده است و به گفته خودش با این کار اعتراض و انتقاد خود را به انحصار طلبیای که در پوشش مالکیت شخصی موجب عدم دسترسی به عکس‌های تاریخی ایران می‌شود، اعلام داشته است. سارویی هفت مجموعه از عکس های دوره قاجار که هر یک با توضیحی( در متن معرفی عکس ها) همراه اند را به صورت دیجیتال و به کمک نرم افزار فتوشاپ، به نگاتیو تبدیل و سپس تصویر نگاتیو را برروی شیشه چاپ کرده است و ” سیر تاریخی عکس ها را که از نگاتیو شیشه‌ای به عکس کاغذی بود، دوباره به نگاتیو شیشه ای باز گردانده است.” [2]
با تصویر مهر بزرگی منقش به نام خود و تاریخ چاپ، بر روی نگاتیو، آنها را از آن خود می‌کند تا شاید به قول خودش” مرهمی باشد بر زخم به جای مانده از دالان های تو در توی کاخ گلستان.”[3]سارویی اما با این مهر به نوعی هم عکس ها را مخدوش می‌کند و هم خود گرفتار همان انحصار طلبیای می‌شود که به آن نقد داشته است. نام خود را بر نگاتیو عکس‌ها می‌کوبد تا به صورتی نمادین مالکیت خود را اعلام کند. اما او نیز نگاتیوها و همه عکس‌هایی که حاصل آن خواهد بود را به انحصار خود درآورده است. این مهر یکی از مهم‌ترین بخش‌های اثر است. نشانه ایست از باز تولید اثر و تاییدی است بر مالکیتی جدید در زمانی جدید. مهر به لحاظ ابعاد و مکان ، اغلب در جایی از تصویر نقش بسته که در لحظه اول به عنوان یک عنصر مهم به چشم آید.
اگرچه انتخاب این شکل قدیمی از مهر( مهر برنجی که اغلب روی انگشتری قرار داشته) و قلم مورد استفاده برای آن با حال و هوای عکس‌ها هماهنگ است؛ اما چنانچه سارویی شکل امروزی‌تری برای مهر و امضای تصاویر برمی‌گزید، چه بسا تضاد میان فضای عکس‌ها و شمایل امضای هنرمند تازه، جذاب تر و جسورانه‌تر می نمود. از یک سو عکس های انتخاب شده از هدف سارویی تا حدی به دور است. چرا که او عکس هایی را انتخاب کرده که اغلب، قبلا دیده شده اند . یعنی از انحصار دالان های تودرتوی کاخ گلستان رهایی یافته‌اند. چنانچه سارویی عکس‌های نادیده‌ای از مجموعه آلبوم های کاخ گلستان برای ارائه برمی‌گزید، شاید به هدفش نزدیک تر بود. ازسوی دیگر ازآن خود سازی اغلب به آثاری شناخته شده ارجاع می‌دهد پس شاید بتوان گفت او در انتخاب عکس های دیده شده و آشنا از دوره قاجار چندان به خطا نرفته است. عکس هایی که در چند مورد به وقایع مهم آن زمان ارجاع می‌دهند و یا به گونه ای متفاوت از سایر عکس های مرسوم آن زمان اند، با نقل قول و تکرار سارویی دوباره نظر ما را به خود جلب می‌کنند.جالب این جاست که سارویی نه تنها تصویر بلکه جسمیت شیشه‌ای نگاتیو های دوره قاجار را نیز ازآن خودساخته و تنها به داشتن تصویری از عکس های قدیمی بسنده نکرده است. بلکه مشابه نگاتیو شیشه ای قدیمی را که هاله ای از اصالت و قدمت تاریخی به همراه دارد بازسازی کرده و از این منظر نظرات والتر بنیامین و تکثیر مکانیکی اثر هنری را به ذهن می آورد. در مجموع از آن خود سازی شیوه‌های است متناسب با هدف هنرمند یعنی اعتراض به مالکیت انحصاری. چرا که یکی از پایه‌های شکل گیری این گرایش همین اعتراض به حق مالکیت اثر هنری بوده است.
[1] ولی الله سابقی سارویی ، شناسايی عكاسخانه های رسمی در دوره قاجار و پهلوی اول و مقايسه روند پيشرفت آنها، بخش عملی
ارائه ای برای عكس‌های پرتره ای امروزی بر اساس اسلوب گذشته، پايان نامه كارشناسی ارشد، دانشگاه هنر.
[2] همان
[3] همان